Wiel van Dinter vervolgt zijn verhaal over de Gennepse sanatoria in die sombere maanden eind 1944

Voedseltocht
Donderdag 7 december krijgt een groepje mannen van ZLH toestemming met kar en paard van boer Martens naar de buitenwijken van Gennep te gaan. Uit huizen waar de deur open staat, mogen ze binnen hout, kolen, weck, aardappelen, enz. weghalen en op de kar laden. Daarmee kunnen voorraden op ZLH aangevuld worden voor de resterende groep mensen na de op handen zijnde evacuatie. Zaterdag 9 december valt de eerste sneeuw. 's Avonds wordt een groep vrijgezellen gepakt die probeerden de Maas over te steken en zo aan de evacuatie te ontkomen. Er was zelfs een patiënte bij. Ze zijn met onbekende bestemming door de Duitsers afgevoerd. De patiënte mocht terug naar het sanatorium.

Winter Op en om ZLH is evacuatie hét gesprek van de dag. Er worden rugzakken gemaakt en koffertjes gezocht. Het grootste deel van de bewoners zal Gennep rijdend of lopend verlaten. Zullen de overblijvers Kerstmis hier nog meemaken? De familie Stiemens in hun villa bereidt zich voor op zware weken. Als het een momentje rustig is, komen de vier jongens van dochter Tiets even boven in de tuin. Maar bij de eerste knal vluchten ze met rode neus en oren weer de kelder in. Want het is guur en koud. Door de vele regen blijft de Maas maar stijgen. Het water staat al bij de boerderij van Martens. Als voor de evacuatie maar geen patiëntenkelder water maakt. Men is volop bezig met de tramrijtuigen in de Zandheuvel. Het is zondag 10 december en hartje winter. Bij gebrek aan steenkool worden de kachels met hout gestookt. Het houtwerk van kapot geschoten schuurtjes en huizen (kozijnen, deuren, zelfs vloeren) wordt tot brandhout verwerkt.)

Protest
Maandag 11 december is het weer raak. De ene granaat na de andere. Vooral de huizen aan de oostkant van de Heijenseweg moeten het nu ontgelden. De weg maakt een geteisterde indruk. Op ZLH heerst grote ontevredenheid. Op de evacuatielijst staan alle vrijgezellen. Zij protesteren. De Duitse gezondheidsofficier is het beu. Hij wijst 200 mensen aan die zullen moeten vertrekken. Basta! Zuster De Haan komt van het Norbertusgesticht in de Kerkstraat naar ZLH. Ze vertelt aan Stiemens hoe penibel de situatie daar is. In het gebouw MO werd de toestand voor de bedlegerige patiënten te gevaarlijk bovengronds. Alles en iedereen is ondergebracht in het Norbertusgesticht en in kelders van woningen in de naaste omgeving en het stadhuis. Ze heeft een zak appelen meegebracht, een delicatesse!

Brand De grote brand die gisteravond (14 dec.) de hemel rood kleurde, blijkt het station geweest te zijn. ZLH was al ongerust dat het bakker Bernards was. Gelukkig niet. Dat zou voor het sanatorium en omwonenden een ramp geweest zijn. Dokter Albert Daan werkt de hele dag mee aan de patiënten-rijtuigen in de zandafgraving. Het vriest 's nachts, er ligt een dun laagje ijs op de plassen. Dokter Stiemens krijgt bericht dat een gezondheidsofficier van de generale staf langs zal komen. Komt hij met nieuws over de nog altijd geplande evacuatie?

Vertrekbericht
Hen A. kwam op ZLH met een zak tabaksbladeren, die hij ‘georganiseerd' had. Mannen waren de bladeren aan het snijden toen de officier de boodschap bracht, dat zaterdag 23 december de totale bevolking van ZLH uit Gennep zou moeten vertrekken. Ook de positieve patiënten. Alle gebouwen en woningen dienden leeg te zijn. Vervoer werd geregeld. Dus toch. Van uitstel geen afstel. Verslagenheid alom. De werklui bij de zandafgraving stopten met het werk. Dit was mooi voor niks geweest, dachten ze. Mensen, in hun jas gedoken, staan in de gure winterkou te overleggen wat ze mee kunnen nemen. De eerste voorbereidselen komen op gang. Dokter Stiemens en zijn vrouw moeten wat ze in 40 jaar opgebouwd hebben en waarvoor ze geleefd hebben achterlaten. Met een koffertje en een rugzak laten ze hun levenswerk achter zich. De kerstboompjes, die men in gedachten had voor in de schuilkelders, konden blijven staan.

Voorbereiding
Boer Deenen uit Heijen, een van de melkleveranciers van ZLH, moet met de laatste burgers het dorp onmiddellijk verlaten. Zijn koeien worden, net als die van de Aaldonk, naar Duitsland weg gevoerd. De volgende dagen leven de mensen van ZLH onder hoogspanning. Wat kan meegenomen worden voor volwassenen en kinderen, wat kan er in koffer en rugzak? Wat is absoluut noodzakelijk? De Engelsen trekken zich er niets van aan. Een oversteek van de Maas door de evacués is volgens de Wehrmacht door de geallieerden geweigerd. Oeffelt bijvoorbeeld is ook al geëvacueerd. Duitse patrouilles hebben de Oeffeltse kerktoren opgeblazen! Iedere dag krijgt Gennep artillerievuur uit Brabant en de Plasmolen.

Laatste nacht Op 22 december moet alle bagage die meegaat verzameld liggen in de woning ‘Rouffiac' vooraan op de Heijenseweg. Iedereen heeft een volgnummer op de vertreklijst gekregen. Dat nummer moet ook op elk bagagestuk staan. Het huis wordt die nacht door mannen bewaakt. Tegen de avond draagt pater-overste Van Rooij, die van het reeds vertrokken MO naar ZLH is gekomen, een H. Mis op. Het wordt een emotionele afscheidsdienst in de woning nr 15 van de Heijenseweg. Daarna gaan allen voor de laatste nacht in Gennep te bed in de diverse schuilkelders en proberen iets te slapen. De schildwacht bij de overweg ziet op afstand schimmen bewegen rondom het huis met op de voorgevel de naam ‘Rouffiac', het gebied in Frankrijk, waar de NBDS-ambtenaar oorspronkelijk vandaan kwam.

afgelopen woensdag 27 november 2019 in de kenniskeuken.

het vervolg van het verhaal van de Gennepse sanatoria in oktober-december 1944, toen de Gennepse bevolking al geëvacueerd was: door Wiel van Dinter

Na evacuatie van de Gennepse burgerbevolking konden de mensen, die op een of andere manier verbonden waren met Zonlichtheide zich niet meer op de buitenwereld oriënteren. Alleen militair verkeer, geen elektriciteit, geen radio, geen telefoon, geen post of krant. En wat zouden ze aantreffen na het zoveelste artillerieduel? Het doelwit van de Engelse mortieren en kanonnen in Oeffelt en Beugen waren de Duitse stellingen in de Logterheuvels. ZLH lag in het in het schootsveld. En de huizen aan de Heijenseweg, waar personeel van ZLH in woonde, kregen de te kort gerichte projectielen.

Treffers De eerste oktoberweken bleef het ZLH-complex gespaard van granaten. Maar de derde week richtten de Engelse kanonniers hun geschut ook op de korenmolen op de Logterheuvel aan de Heijenseweg. Missers kwamen rondom de molen terecht. Daarbij werden ook de drie zogenaamde zonnehuizen van ZLH vóór de molen geraakt en onbewoonbaar. Een week later vielen er granaten op twee huizen aan de westkant van de Heijenseweg en één door het dak van de Stiemens' villa. Gelukkig zat daar iedereen in de kelder en kwam men met de schrik vrij. Enkele kamers boven waren onbruikbaar geworden. Maar beter puin dan gewonden of erger.

Evacuatie Een arts van de Duitse generale staf bezoekt eind oktober geneesheer-directeur Stiemens. Hij acht de toestand waarin ZLH en zijn populatie verkeren allerbelabberdst. Zeker nu de voedselvoorraad voor zoveel mensen een probleem gaat worden. Hij zegt te zullen rapporteren dat een groot deel van de mobiele bewoners onmiddellijk moet evacueren. Het allernoodzakelijkste personeel en de medische staf kunnen vooralsnog blijven. Hij vraagt wat dokter Stiemens en zijn familie wil doen. Deze zegt dat hij als geneesheer-directeur met de zijnen bij de laatsten zal vertrekken. De stafarts zegt dat de evacuatie binnen 48 uur zal plaats vinden. Hij neemt het verzoek mee om met de Engelsen contact te zoeken en te vragen of ZLH naar de overkant van de Maas zou mogen vertrekken.

Troosteloos
Op 1 november vertrekt inderdaad een groot deel van de bewoners in en rond ZLH. De keukenstaf denkt, nu een groot aantal mensen vertrokken is, enige variatie in de maaltijden te kunnen aanbrengen en niet alsmaar stamppot te hoeven serveren. De familie Stiemens krijgt een Ausweis om in hun huis op de Spoorstraat de weckflessen te gaan ophalen.
Na een week verschijnt de Duitse arts weer op ZLH met de mededeling dat het verzoek om passage van de Maas voor ZLH overgebracht is. Een reactie is nog niet ontvangen. Dokter Albert Daan, de man van dochter Tiets Stiemens, is voor de eerste keer sinds de evacuatie van Gennep tussen de granaten door langs de schildwacht bij de moutfabriek het stadje in geweest. Het ziet er daar verschrikkelijk uit. Beschadigde huizen liggen er troosteloos verlaten bij. Vergeleken hierbij valt het op ZLH en omgeving nog reuze mee.

Foerageren
Nu in november krijgen we de voorboden van de winter. Het hagelt en de nachten worden koud. Op ZLH worden extra dekens uitgedeeld, afkomstig uit huizen van de bewoners die geëvacueerd zijn. De centrale keuken komt 10 november met een verrassing: gekookte aardappelen! Sinds lange tijd in de plaats van stamppot. Een tweede verrassing: er komt een auto uit Utrecht. De twee inzittenden komen… foerageren! De voedseltoestand is in West Nederland zeer miserabel. De twee hopen hier een auto vol aardappelen en meel te kunnen meenemen. Hun wordt aangeraden het bij de nog aanwezige, voor de Wehrmacht zorgende boeren en bakkers te proberen.

Voltreffers De uitkijkpost op de Logtermolen is dagenlang doelwit van het Brabantse kanonvuur geweest. Een Pipercup kwam regelmatig observeren hoe de windmolen erbij stond. Op 10 november stond het vizier blijkbaar goed, want die dag velde een aantal voltreffers de molen volledig. Voor de zekerheid kreeg de hoog gelegen Stiemensvilla een groot rood kruis op het dak. In de laatste week van november komt de bekende stafarts weer bij Stiemens met de mededeling dat er plannen worden ontwikkeld om ZLH, het klooster en MO te ontruimen. Het Maaswater stijgt, er is al een kelder met patiënten ondergelopen. De zieken daarin liggen nu weer bovengronds. Er is geen andere plek.

Goede Sint
Op en rond ZLH verblijven nog een honderdtal kinderen. Ondanks de trammelant en een dreigende evacuatie wordt voor de kinderschaar Sinterklaas niet vergeten. Een deputatie van ZLH gaat naar de Ortskommandant om zijn medewerking te vragen voor een cadeautje voor elk kind met Sinterklaas. De Duitser denkt eerder aan Weihnachten bij cadeaus, maar toont begrip voor de Nederlandse traditie. Een soldaat gaat mee naar een woning, waar een grote berg kinderspeelgoed uit Gennepse winkels en huizen bijeen gebracht is om naar Duitsland vervoerd te worden. Daar kan ZLH voor elke jongen en meisje een surprise uitzoeken. Dus kan St. Nicolaas elk kind op de pakjesdag blij maken met een surprise. Verder heeft bakker Jan Bernards in de Gennepse Hei voor eenieder een speculaasje gebakken en voor elk gezin een banketletter. De officier van de bunker bij ZLH heeft het kinderfeest meegemaakt: “Ich möchte mal Kindergesichter sehen”…

Woensdag 17 november was de presentatie van het 1e boek uit een (toekomstige) reeks van 10 kinderboeken, die de geschiedenis van Gennep voor kinderen toegankelijk en interessant moeten maken. Het eerste boek is Norbertus, ridder of monnik van de hand van schrijver Gerard Sonnemans. En dat 1e boek werd gepresenteerd in de kenniskeuken en vervolgens door wethouder Peperzak overhandigd aan 2 kinderen, die de kennisquiz van die middag gewonnen hadden en aan Pieter, die geholpen had bij de review van de ruwe teksten. Een paar foto's van deze woensdagmiddag in de kenniskeuken. Ik ben benieuwd naar de volgende 9 delen.

de boekpresentatie	het was gezellig druk met behoorlijk wat kinderen. Maliënkolders, harnassen, zwaarden en habijten.
controleren van de antwoorden van de kennis-quiz	demonstratie van de zwaarden	de eerste 3 boeken worden uitgereikt aan de 3 kinderen

	Dinsdagavond 26 november opende wethouder Peter Lucassen de JOP in het Nierspark. Dan vraagt u, "wat is een JOP"? Dat staat voor jongerenontmoetingsplek. Dat is een container met een open kant en met bankjes erin, die de gemeente in het Nierspark heeft laten neer zetten. Het is een goede zaak dat er plekken komen waar de opgroeiende jongeren kunnen "hangen", maar er zit hier wel een verhaal aan vast. Die jongeren "hangen" al in het Nierspark en met geluidsklachten van omwonenden (tot 4 uur 's nachts) tot gevolg. Diezelfde buurtbewoners maken dan ook bezwaar tegen het neerzetten van die container op deze plek. Het bezwaar loopt nog, maar de gemeente heeft de container maar alvast neergezet en nu dus ook geopend. Het kost blijkbaar meer tijd en moeite om een bezwaar te beoordelen dan om een container te latern aanrukken. (vreemd, maar zo werkt de overheid). Er zijn ook andere plekken voorgesteld zoals tussen PicaMare en de niersdijk, waar er veel minder overlast zou zijn. Maar die overlast voor omwonenden weegt blijkbaar minder bij de gemeente dan het hebben van een vrij uitzicht over het Niersdal voor de hangjongeren. (moet hier trouwens geen vergunning bij het Waterschap voor verkregen worden, want het object is een obstakel in het Niersdal????). Ik betwijfel ook ten zeerste of dat ding er volgens het bestemmingsplan wèl mag staan. Maar de regels die voor burgers gelden, gelden wel vaker niet voor de gemeente zelf.... De argumentatie voor deze plek deugt overigens ook niet. Vanwege de open zijde zou de binnenkant goed zichtbaar zijn vanuit het wandelpad, maar dat klopt dus niet. Volgens de opgave van de gemeente zijn de kosten € 0,= Mooi voor ons als belastingbetaler, maar dat geloof ik dus niet. En die lelijke container zou aan het oog onttrokken moeten gaan worden door klimopbegroeiing, maar hoe zich dat verhoudt tot dat zogenaamd verplaatsbaar zijn en de eventuele tijdelijkheid is mij een raadsel. Speaker's corner: er was zelfs een omwonende aanwezig bij die opening, die heel dapper (in het hol van de leeuw) het woord nam en uitlegde waarom zij bezwaar had. Ik vroeg later haar man, waarom hij ook niet gegaan was met als antwoord "heeft toch geen enkele zin, want de gemeente doet gewoon wat ze wil" En nochmaals: een JOP is op zich prima, maar wat zeer zorgelijk is dat de gemeente zich blijkbaar weinig van de eigen bewoners aantrekt en ook dat men blijkbaar niet het fatsoen heeft om de uitkomst van het bezwaar af te wachten. De problemen worden blijkbaar verschoven van Ellen Hoffmanplein naar Nierspark en de omwonenden zijn blijkbaar de enigen zonder stem. Ook vraag ik me af of geen vergunning bij het Waterschap aangevraagd had moeten worden en het ding er dan dus eigenlijk illegaal staat. (de container is een obstakel in het "stroomvoerend regiem" van de Niers). Dat zou echt foei gemeente zijn. Bestemmingsplan? ammehoela, Waterschap? ammehoela. En omwonenden?..... De belevenissen op die dinsdagavond waren nog niet op, want later was ik getuige van een inval door een groep agenten in de Loodsstraat, waar blijkbaar vanalles en nog wat werd aangetroffen. Je ziet nog eens wat als je de hond uitlaat :-)
opening door wethouder Lucassen		ik kwam 's ochtends al langs de container en vroeg me af wat het was. Er werd blijkbaar al driftig gebruik van gemaakt. Ik hoop dat de buitendienst er dagelijks langs gaat om de rommel op te ruimen.